Filmpjes over geneeskrachtige kruiden

Het graantje van de Rogge

Rogge – Secale cereale

Het leven in de stad verschilt enorm van dat op het platteland. Op het platteland is men grotendeels bezig met de productie van voedsel. In de stad hebben veel stedelingen geen idee waar het voedsel vandaan komt en hoe het eruit zag voordat het verpakt werd. Steeds meer gemeenten stellen daarom braakliggende terreinen beschikbaar voor moestuinen. Een nieuwe trend daarin is stadslandbouw. Hier onderhoud je samen met andere mensen een stuk grond. Je werkt én je oogst samen en leert je eigen groenten te verbouwen.
Deze tuinen worden door verschillende hobbyisten gerund. Talenten worden gebundeld en hierdoor ontstaan weer nieuwe ideeën. Eén plus één is drie!

Bij Stadslandbouw Hoorn wordt elk najaar winterrogge gezaaid. Rogge is een grassoort, net zoals tarwe, spelt en haver. De zaden van deze grassoorten, granen genoemd, worden al eeuwenlang beschouwd als één van de grootste voedselbronnen voor de mens.

    
Roggehalmen kunnen twee meter hoog worden.

Rogge

Er zijn verschillende soorten rogge, de bekendste zijn de zomer- en de winterrogge. De laatste wordt vaak als groenbemester gebruikt. Zodra de boer zijn gewassen van het land heeft gehaald, zaait hij winterrogge. Dit snel groeiende gewas bedekt de aarde zodat er geen “onkruid” kan groeien. Verder verbetert de plant met zijn wortels het bodemleven en de structuur van de grond. De plant kan van augustus tot december worden gezaaid, mits het niet vriest.
Na de winter is het gewas ongeveer 25 centimeter hoog. De meeste boeren frezen of ploegen de plant in het voorjaar om, zodat de grond wordt verrijkt met de natuurlijke voedingsstoffen die deze plant heeft opgebouwd. Het gewas dat de boer daarna op zijn land kweekt, profiteert dan van deze natuurlijke mest.

 
De wortels van rogge verbeteren het bodemleven en de structuur van de grond.

Uiteraard hoef je de rogge niet weg te halen. Wanneer je de plant laat groeien, dan verschijnen in mei de lange, soepele stengels met hun prachtige baardige aren.
De stevige, holle halmen kunnen tot twee meter hoog worden en leveren het zogenoemde “roggestro”. Dit lange stro kan voor vele doeleinden worden gebruikt: Dakbedekking, isolatie, strooisel in de stal, karton. Ook wordt het bijvoorbeeld gebruikt als vlechtwerk voor hekken, hoeden en matten.

     
De zaden bevinden zich in de toppen.
Handmatige werkwijze:
De toppen worden van de plant geknipt en in een kussensloop gestopt.
Hierop wordt met een bezem geslagen,
zodat de zaden loslaten van de plant.
Daarna worden de zaden uit de takjes gezeefd.

Roggemeel

De zaden zijn rond augustus volgroeid en bevatten onder andere veel calcium, ijzer, kalium, magnesium, foliumzuur en een kleine hoeveelheid jodium. De gemalen zaden geven grijskleurig roggemeel en dit wordt onder andere verwerkt in roggebrood, ontbijtkoek, knäckebröd, taaitaai en whisky.
Als je de zemelen en kiemen uit het meel zeeft, krijg je het witte roggebloem.

Roggemeel bevat weinig gluten. Omdat gluten zorgen voor elasticiteit wordt rogge vaak gemengd met andere meelsoorten om het baksel luchtiger te maken. Als je  roggemeel in je recepten wilt gebruiken, vervang dan 10 % van het meel dat je normaal gebruikt, door roggemeel. Bij deze hoeveelheid zal je baksel niet merkbaar anders van smaak en structuur worden. 

 

Warm

In tegenstelling tot veel andere grassen kan rogge goed tegen kou en vriest het niet dood. Daarom wordt het vooral verbouwd in gebieden met een koud en nat klimaat, zoals Scandinavië en Rusland waar tarweteelt bijvoorbeeld onmogelijk is. Het is interessant dan te weten dat roggezaden juist verwarmende en ontkrampende eigenschappen ontwikkelen: In plaats van de bekende (kersen)pittenzak, kun je een zak vullen met roggezaden. Verwarm de zak op de kachel of in de magnetron en gebruik het als kruik op koude of pijnlijke spieren.

Gezond

Rogge is een graan dat snel opzwelt wanneer het in contact komt met water of speeksel. Daarom ben je na inname snel voldaan en kun je het bijvoorbeeld gebruiken wanneer je gewicht wil verminderen.
Rogge helpt verstopping van de darmen te verminderen. Het zaad bevat veel vezels en deze stimuleren de darmfunctie en dit heeft een gunstig effect op het  spijsverteringsstelsel.
Verder versterken de vele vitaminen en mineralen het spier- en botstelsel.

Uitwendig

Een papje gemaakt van gemalen roggezaden in warm water of melk kan gebruikt worden als een pakking om gifstoffen uit een abces of steenpuist te trekken. Bevestig het op het aangedane gebied en verschoon het om de paar uur. Volgens kenners geeft het binnen twee dagen verlichting.
Tegen hoofdpijn gaf Klazien uit Zalk in haar tijd het advies om een paar sneetjes roggebrood nat te maken en in een theedoek te stoppen. Wanneer je deze om het voorhoofd bindt, zal, volgens Klazien, de pijn verminderen.

Lijm

Een papje, gemaakt van warm water met roggemeel, werd vroeger gebruikt als lijm, bijvoorbeeld om een kruik of kan die lek was te helen of om tochtgaten in huis dicht te smeren.
Rogge wordt tegenwoordig industrieel gebruikt bij de productie van lijm en kunststoffen. 

 
Roggezaad

Moederkoren

Wil je zelf rogge oogsten? Dan is het belangrijk het gewas goed te bekijken. Op niet-ontsmet zaad (biologisch) groeit soms een schimmel, genaamd moederkoren. Deze schimmel is behoorlijk giftig bij inname en kan zelfs leiden tot de dood. In de Middeleeuwen zijn daarom in gebieden waar het zaad besmet was, helaas vele onschuldigen als heks op de brandstapel beland.
De roggezaden van de Stadstuin worden handmatig uit de roggeplant geknipt en daarbij wordt goed gekeken of het gewas niet is aangetast door een schimmel. De zaden worden uit de halmen gezeefd en de molenaar in Blokker maalt het zaad tot roggemeel. Ook hij kijkt het zaad nogmaals na op moederkoren.

 
Het gemalen zaad levert het grijze roggemeel. 
Het witte roggebloem blijft over wanneer je de (gezonde!) zemelen en kiemen uit het meel zeeft.

Graantje meepikken

De kwaliteiten van verschillende mensen op de stadstuin vullen elkaar aan: De één heeft gelezen over rogge, de ander wiedt de grond en zaait de rogge. Een derde heeft het engelengeduld om de zaden uit de roggestengels te slaan en gaat ermee naar de molen. De vierde bakt er een heerlijke taart van en de vijfde…. die vindt het leuk om al die informatie over de rogge van de stadslandbouwers te verzamelen, erover schrijven en te verspreiden. Zo pikt iedereen een graantje mee!

Maart 2018
Andrea Bleeker
www.kruidengeheimen.nl
Met dank aan Jeanine Bakker voor haar kritische blik op mijn tekst.

Bronnen:
- “Allerhande dingen over de natuur”, van Klazien uit Zalk, uitgeverij J.H. Kok-Kampen, ISBN 90 242 3070 5
- https://en.wikipedia.org/wiki/Rye
- www.volkoomen.nl/S/secALE.htm
- medewerkers van Stadslandbouw Hoorn

YouTube kanaal

Facebook

Index